در مطلب گذشته مجله سره با عنوان تاریخچه مینا کاری در اروپا به جایگاه اقوام ایرانی در انتقال این شیوه به رومیان اروپا اشاره شد. همچنین نظری داشتیم به تحول و تکامل میناکاری در تمدن غرب و وسعت میناکاری در اروپا. مجله سره در این مطلب شما را با تاریخچه هنر درخشان میناکاری در ایران و سیر تحول آن آشنا می‌کند.
مواردی که در این مقاله بررسی خواهیم کرد:
- پیشینه در ایران
- هنر پارتیان و هخامنشایان
- هنر ساسانیان
- میناکاری پس از اسلام؛ سلجوقی- مغول
- عهد صفوی
- عهد قاجار و پهلوی
پیشینه در ایران
آرتور پوپ، ایران‌شناس شهیر در زمان پَهلویِ اول سابقه میناکاری در جهان را تا 3500 سال پیش (۱۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح) دانسته و از میناکاری با عنوان هنر درخشان آتش و خاک یاد می کند.
می توان اینگونه اظهار کرد که میناکاری در ایران نیز همچون سایر نقاط جهان ابتدا در تزیین جواهرات انجام شده است. در ابتدا میناکاری به عنوان هنری مستقل غالباً مورد توجه قرار نمی‌گرفت. زیرا این هنر به طور سنتی به عنوان پشتوانه ای برای تزیین زیورآلات پر از سنگ استفاده می‌شده. در واقع به نوعی در رقابت با خاتم کاری است که میناکاری مسیر مستقل خود را به دست می‌آورد.
هنر پارتیان و هخامنشایان
بر طبق حدس و گمان‌های مورخین، احتمال وجود تکنیک میناکاری در این دوره از هنر ایرانیان وجود دارد. چراکه هنر جواهرسازی در عهد هخامنشی از تکنیک فوق‌العاده‌ای برخوردار بوده‌است.چرا که آثار شاخصی همچون زیورآلات، ظروف، تندیس و جام‌های زیبایی بجای مانده‌است. این آثار در موزه‌های شاخص دنیا که در موزه “ویکتوریا و آلبرت” انگلستان، موزه بریتانیا و موزه متروپولیتن آمریکا نگهداری می‌شود.
کاسه هخامنشی؛ نقره و طلا؛ 2500 سال پیش؛ موزه ویکتوریا و آلبرت انگلستان
هنر ساسانیان
در واقع اولین یافته‌های میناکاری به طور قطعی به این دوره از تاریخ ایران باز می‌گردد. بشقاب‌های ساسانی که در ارمنستان امروزی کشف شده، نمونه‌های از آثار میناکاری ساسانیان می‌باشد. این آثار در موزه هنرهای اسلامی برلین و در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می‌شوند. به وضوح لعاب فلزی را بر روی طرح برجسته پادشاه ساسانی می‌توان دید. (رجوع شود به تصویر اصلی در عنوان این مطلب)
تا این مقطع از تاریخ؛ طلا به طور سنتی برای جواهرات و آثار معدود میناکاری استفاده می شود، زیرا کلیت میناکاری را بهتر نگه می‌دارد، ماندگاری بیشتری دارد و درخشش زمینه آن رنگهای مینا را بهتر به نمایش می‌گذارد.
میناکاری پس از اسلام؛ سلجوقی- مغول
تاریخچه میناکاری در ایران پس از اسلام به دلیل ممنوعیت شرعی استفاده از طلا و نقره به نوعی از رواج می‌افتد. اما احتمالاً بمرور مس در فلزکاری و حکاکی کم‌کم شکل تزیینی پیدا می‌کند. و ظروف کاربردی‌تر همراه با تزیین به خط کوفی و عربی ساخته می‌شوند.
از قرن 11 تا 13 میلادی دوره‌ای درخشان در هنر ایران است که فلزکاری سلجوقی هم شکوفا می‌شود. بشقاب‌هایی با لعاب مینایی رنگین با تصاویر انسان و پرنده و حیوان همراه با درختان و رقاصه‌ها و ترنج تزیین گشته است. همچنین فلز نقره در این دوره از میناکاری مرسوم گردید. هنگام حکومت ایلخانیان مسلمان، در پادشاهی غازان خان (694 تا 703 هجری) علم شیمی به پیشرفت شاخصی دست یافت. و گفته شده این پادشاه ترجیح می‌داد که دانش و مساعی عصر خود را صرف هنر میناکاری نماید. این مسیر در عهد تیموری به اوج خود می‌رسد.
- در این دوره برای اولین بار اساتید هنرمند نام خود را روی ظروف و سایر ساخته‌ها ثبت می‌کردند.
بشقاب مینایی؛ عصر سلجوقی؛ حدود 900 سال پیش
عهد صفوی
احتمالاً در این دوره به تکامل امروزی شیوه های میناکاری نزدیک می‌شویم. ترکیبات مینا از دوره صفویه تاکنون تغییر نیافته و ایرانیان آن عصر که در پدید آوردن رنگهای گوناگون مهارت داشتند از رنگ سفید برای زمینه، رنگ سبز شفاف، فیروزه‌ای و آبی لاجوردی باکیفیت استفاده می‌کردند. نقوش بزم و شکار درباریان و اسب سواران و اسلیمی و ختایی جای خود را در نقوش ایرانی تثبیت و ماندکار می‌کنند. متاسفانه از این دوره آثاری معدود از میناکاری فلزات به جای مانده است.
جهانگرد و جواهرفروش معروف فرانسوی، ژان شاردن، كه در دوره صفویه به ایران سفر می كرد، ذر سفرنامه خود به یك اثر میناكاری اصفهان اشاره كرد كه شامل طرح پرندگان و حیوانات در زمینه گل با آبی روشن، سبز، زرد و قرمز بود.
عهد قاجار و پهلوی
در دوران قاجار، میناکاری کمی از تب و تاب افتاد. مینا به اشیایی مانند سر قلیان و کوزه قلیان و کوزه و آفتابه و لگن و کمربند و قلیان، گوشواره و اشکدان محدود شد. در دربار اشرافیان و شاهان این سلسله به ویژه ناصرالدین شاه که قلیان کشیدن از سرگرمی‌هایش بود، قلیان‌های میناکاری‌شده وجود داشت.
آفتابه و لگن میناکاری؛ دوره قاجار؛ حدود200 سال پیش
در اواخر دوره قاجار این هنر برای مدتی به فراموشی سپرده شد. تا جایی‌که شکرالله صنیع زاده- میناگر برجسته ایرانی- با احیای کارگاهی هنرمندانی را در آن پرورش داد تا میناکاری را به روزهای پرشور گذشته برگرداند. اکنون بسیاری از هنرمندان به شیوه این استاد و سبک قاجاری فعالیت می کنند.
امید است که بیش از پیش با حمایت از دستان زحمتکش هنرمندان ایرانی صنایع دستی ایرانی را پاس بداریم. و خانه‌هامان را با ذوق درخشان ایرانی تزیین کنیم.
- همچنین شما خواننده باذوق می‌توانید محصولات میناکاری سره را با بالاترین کیفیت و مناسب‌ترین قیمت از فروشگاه اینترنتی گالری سره خریداری کنید.
دیدگاه خود را بنویسید