ایران یکی از بزرگترین تولید کنندگان صنایع دستی در دنیا محسوب می شود. دقت و ظرافت هنرمندان ایرانی در همه جای جهان زبانزد خاص و عام است. به همین دلیل بسیاری از افراد از سراسر دنیا تمایل دارند که از صنایع دستی ایران استفاده کنند و لذت آن را بچشند. امروز در این مقاله از فروشگاه اینترنتی گالری سره قصد داریم به سراغ صنایع دستی ای برویم که همیشه یکی از گزینه‌های اصلی برای هدیه دادن بوده و بسیاری از افراد خارجی نیز تمایل زیادی به استفاده از آن دارند. امروز قصد داریم ببینیم خاتم کاری چیست و در مورد این هنر اصیل ایرانی سخن بگوییم.
مواردی که در این مقاله بررسی خواهیم کرد:
- خاتم کاری چیست؟
- تاریخچه خاتم کاری
- ابزار و مواد خاتم سازی
- مراحل خاتم کاری
- چشم انداز این هنر
خاتم کاری چیست؟
اگر بخواهیم خاتم کاری را در یک کلمه معنا کنیم آن کلمه نظم است! این هنر زیبا یکی از منظم‌ترین هنرهای دنیا است به طوری که تک تک اجزای آن با ظرافت و دقت خاصی در کنار یکدیگر قرار می گیرد. خاتم کاری هنری است که مثلث ها و چند ضلعی های کوچک خلق شده و با نظم در کنار هم قرار می‌گیرند. در دایره المعارف تعریف شده است که به هنر آراستن سطح چوب به صورت موزاییکی با مثلث های کوچک خاتم کاری می گویند همچنین در لغت نامه عمید آمده است که به هنری می گویند که پاره های استخوان را در چوب با نقش و نگار قرار میدهند.
مثلث ها و چند ضلعی های موجود بر روی خاتم کاری از چوب های مختلف، استخوان و فلز ساخته می شوند. چند ضلعی های این هنر شامل پنج ضلعی، شش ضلعی، هشت ضلعی و ده ضلعی است. مراحل ساخت و تولید این چند ضلعی ها فعالیت بسیار سخت و پیچیده ای است و نیاز به زمان زیادی دارند. به همین دلیل ارزش این نوع از محصولات بسیار بالاست. حالا که به طور کامل متوجه شدیم خاتم کاری چیست به سراغ تاریخچه این هنر زیبا می‌رویم.
تاریخچه خاتم کاری
تاریخچه مشخصی از این هنر زیبا در دست نیست حتی کسی نمی‌داند این هنر توسط چه کسی و در کجا بوجود آمده است!! بعضی از اساتید این هنر طبق افسانه هایی که از گذشته وجود دارد بر این باورند که این هنر معجزه حضرت ابراهیم است. اما اگر به تاریخ مراجعه کنیم رحل چوبی خاتم کاری شده موجود در موزه متروپلیتن نیویورک نشان می‌دهد که این هنر حداقل از زمان ایلخانیان در ایران رواج داشته است.
با توجه به آثار به جا مانده، شهر شیراز زادگاه این هنر به شمار می‌آید در حال حاضر نیز این شهر یکی از تولید کنندگان اصلی محصولات خاتم کاری به حساب می آید. دوران اوج این هنر را می توانیم دوره صفویه بدانیم. در دوران صفویه پادشاهان اهمیت زیادی به این هنر می دادند بنابراین هنرمندان این رشته شروع به تولید آثار بسیار نفیس و با کیفیت کردند.
پایتخت شدن شهر اصفهان در دوران صفویه باعث شد تا هنرمندان زیادی از سراسر کشور به این شهر بیایند و با تبادل علم و تجربه به بهبود هنرهای صنایع دستی کمک کنند. خاتم کاری نیز یکی از هنرهایی بود که در این دوران تغییر و تحول های زیادی کرد. در حال حاضر شهر اصفهان یکی از بزرگترین تولید کنندگان خاتم کاری در ایران است.
با ظهور اسلام در ایران، هنر خاتم کاری دچار تغییر و تحول شد و محصولاتی تولید شد که به صورت ویژه برای مساجد و اماکن مذهبی ساخته شده بود. برای مثال منبر خاتم کاری موجود در مسجد جامع عقیق شیراز یکی از این محصولات است.
پس از آشنایی با خاتم کاری حال به سراغ مراحل خاتم کاری و مواد اولیه مورد نیاز آن می رویم.
ابزار و مواد خاتم سازی
خاتم سازی به ابزار و مواد خاصی نیاز دارد که در ادامه به آنها اشاره می کنیم.
ابزار کار :
با توجه به حساسیت و ظرافت، این کار ابزارهای زیادی نیاز دارد که شامل این موارد است:
چکش ، گیره ، اره سیمی ، مغار ، سوهان ، خط کش ، گونیا ، متر ، پرگار و گاز انبر
مواد اولیه مورد نیاز :
مواد اولیه به هنرمند بستگی دارد که بخواهد از چه موادی استفاده کند اما متداول ترین مواد اولیه شامل :
- چوب: انواع چوب ها شامل عناب ، نارنج ، شمشاد و …
- استخوان ها: استخوان های محکم بدن حیواناتی مثل اسب و شتر شامل استخوانهای ساق پا و دست، همچنین عاج فیل
- فلز: مفتول های فلزی از جنس طلا ، نقره ، برنج ،آلومینیوم و مس
- رنگ ها: رایج ترین رنگ ها رنگ سبز است که از ترکیب براده مس ، نشادور و سرکه درست می‌شود
- روغن جلا: به علت محافظت و براق شدن خاتم از روغن جلا استفاده می‌شود.
مراحل خاتم کاری
اگر بخواهیم به طور دقیق بررسی کنیم، خاتم کاری در دو مرحله انجام می‌شود:
- خاتم سازی: در این مرحله خاتم ها ساخته می شوند. خاتم همان مثلث ها و چند ضلعی ها هستند. در این مرحله ابتدا خاتم ها طراحی و مواد اولیه ساخت آنها تهیه می شود سپس برش خورده و در نهایت یک لایه خاتم آماده می‌شود.
- خاتم کاری: در این مرحله زیرسازی های لازم انجام می‌شود و لایه خاتم بر روی کار می چسبد و سپس جلادهی می‌شود.
برای ساخت خاتم هنرمندان ابتدا چوب یا استخوان و فلز را در رنگ های مختلف تهیه می کنند سپس آنها را به اندازه های کوچک تر تقسیم و به اشکال مختلف در می آورند. سپس برای ظرافت بیشتر این قطعات سوهان کاری می شوند و در کنار هم قرار می گیرند. این قطعات با چسب بر روی سطح زیرین قرار گرفته و بعد از خشک شدن پرسکاری میشوند و این مراحل چندین بار تکرار می شود. ساخت یک طرح با کیفیت خاتم کاری ممکن است بیش از ۵۰۰ مرحله کاری داشته باشد!
چشم انداز این هنر
خاتم کاری به عنوان یکی از رشته های پرطرفدار صنایع دستی به شمار می‌آید و می‌توان به آینده این هنر امیدوار بود. فعالان این حوزه بر این باورند که با حمایت دولت صادرات این رشته تا ۳۰ درصد می‌تواند افزایش پیدا کند. علاقه مندان به هنرهای دستی همچنین می‌توانند به خاتم کاری به عنوان یک شغل نیز نگاه کنند؛ زیرا بعد از ۶ ماه آموزش و تمرین می توانند در این حوزه مشغول به کار شوند.
ما در این مقاله از فروشگاه اینترنتی گالری سره قصد داشتیم ببینیم خاتم کاری چیست و با این هنر زیبا آشنا شویم. این هنر یکی از هنرهای محبوب در بین ایرانیان است. اکثر افراد علاقه دارند حداقل در خانه خود یک محصول خاتم کاری شده داشته باشند. شما می توانید بهترین محصولات خاتم کاری شده را از فروشگاه اینترنتی گالری سره خریداری کنید.
دیدگاه خود را بنویسید