نقوش هندسی در هنرهای سنتی
بطور کلی ویژگی های نقوش هندسی در هنرهای سنتی، عبارتند از:
- منش و ماهیتی فرا طبیعی دارند.
- نظام حاکم بر نقش های هندسی، به لحاظ تجسمی، نظم حاکم در ذات مخلوقات احدیت متعال را نمایش میدهد.
- به اعتقاد تیتوس بورکهارت: صورت چنین هنری باید از فرمهای مینوی و روحانی برخوردار باشد.
- نقش ها و تزئینات هندسی به لحاظ کارکرد، همسانی و هم سنخی با روح اسلام داشته و مطابق فلسفه ی اسلامی که محور اصلی آن بر پایه ی وحدانیت پروردگار و قدرت لایزال الهی استوار شده، شکل گرفته است.
- تزئینات و نقوش هندسی، سرشار از راز و رمزهایی است که دریک نگاه کلی و همه جانبه نگر، حرکت و پویائی و عدم توقف در آن به معنای عدم تمرکز بر تکثر اجزاء را در خود دارد.
- از دیگر ویژگی های منحصر به فرد نقش های هندسی که پیوند معنایی با وجود ذات باریتعالی دارد، بی زمانی و بی شروعی و بی پایانی آن است.
- نقطه ی شروع در یک زمینه ی هندسی هر جا هست و هیچ جا هم نیست و پایانش همانند شکل منشاء آن یعنی دایره، هرجا می تواند باشد و هیچ جاهم نمی باشد.
- جالب اینکه خود شکل دایره نیز که مبدأ شروع نقش هندسی است، تمثیلی از شکل نظام کیهانی ست و عالم هستی را می نمایاند.
- در این گونه ی هنری، هنرمند دست به خلق هنری بی زمان می زند که با ابدیت پیوند یافته و به واسطه ی همین ویژگی ساحتی جاودانه می یابد.
- با توجه به خصوصیات و ویژگی های چنین منحصر به فرد و هماهنگ با روحیه ی دینی، جایگاه ویژه ی این گونه از هنر در بطن هنرهای سنتی ایرانی _اسلامی مشخص می شود.
فلسفه پیدایش نقوش هندسی
- فلسفه ی پیدایش نقش های هندسی، منبعث از نوع تفکر اسلامی است که اعتقاد به تجرید داشته و بازنمایی و تقلید از ساخته های آفریده های خداوندی را مذموم دانسته و مورد تقبیح و تکفیر قرار داده است، اما پیروی از صفت خلاقانه ی پروردگار را جایز شمرده و تأکید می شود.
- آنچه باید سرمشق قرار گیرد، نحوه ی عمل روح الهی است.
- انتزاعی گری و ساده کردن به قصد ره یافتن به محتوا و جوهره طبیعت که با اجبار دین بر طبیعت گریزی و پرهیز از ساخت و ساز عین به عین مخلوقات الهی همراه می باشد.
- حرکت و عدم تمرکز در گوشه ای از یک فضای تزئینی هندسی، اشاره به وجود خداوند در هر جا و هر مکان و در عین حال لامکانی ذات حق می نماید.
- عناصر تزئینی همچون نقوش گیاهی، نقوش هندسی و اسلیمی ها بیانگر قانونی است که به مستقیم ترین وجه وحدت در کثرت و کثرت در وحدت را نمودار می سازد و به اصل خویش که همانا معبود یگانه باشد، بر می گردد.
- طرح های هندسی که به نحو بارزی وحدت در کثرت و کثرت در وحدت را نمایش می دهد، همراه با نقوش اسلیمی که نقش ظاهری گیاهی دارد، آن قدر از طبیعت دور می شوند که ثبات را در تغییر نشان می دهند و فضای معنوی خاصی را ابداع می نماید که رجوع به عالم توحید دارد.
- نقش های هندسی در هنرهای سنتی ایران، پیوندی عمیق و ناگسستنی با مبادی نظری، فلسفی و خاستگاه واقعی خویش یعنی دین اسلام دارد.
- صورتی شایسته برای انعکاس فلسفه ی اسلامی می باشند.
- نشانه های رمزی که در متن آثار تزئینی هندسی نهفته، صورت مثالی از دنیا و خاستگاه وجودی خویش می باشد.
- نقش های هندسی به لحاظ وابستگی شدیدش به سنت، چه از لحاظ صورت و چه از لحاظ معنا، با هنر قدسی قرابتی ناگسستنی یافته و در هنرهای سنتی اسلامی ایران جایگاهی ویژه و منحصر بفرد یافته است.
- نقش ها و تزئینات هندسی به لحاظ کارکرد، همسان و همسنخی که با روح اسلام داشته و مطابق فلسفه ی اسلامی که محور اصلی آن بر پایه ی وحدانیت پرودگار و قدرت لایزال وی استوار شده است، جایگاه ویژه ای در هنرهای سنتی ایران پیدا کرده است.
- تزئینات هندسی سرشار از راز و رمزهایی است که در یک نگاه کلی و همه جانبه نگر حرکت و پویائی و عدم توقف در آنبه معنای عدم تمرکز بر تکثر اجزاء را به عنوان بارزترین خصوصیت در شمول خود دارد.
- این خود تشریح و تبین آن قسم از فلسفه ی اسلامی است که تأکید دارد، اسلام زندانی ساختن روح یا کلام الهی را در هیچ قالبی که آزادی باطنی آن را تهدید کند و جلوه ها و نمودهای آن را بپوشاند، نمی پذیرد.
- انتزاعی گری و ساده کردن به قصد ره یافتن به محتوا و جوهره طبیعت که با اجبار دین بر طبیعت گریزی و پرهیز از ساخت و ساز عین به عین مخلوقات الهی همراه می باشد، پنجره ای است بسوی دنیای تجرید و ره یابی به ساحتی که در آن آفرینش هنری و بعد خلاقیت یگانه عامل تفکیک آثار هنری از غیر هنری ست.
- در این راستا هنرمند ایرانی هنری خلق کرده که چه به لحاظ زیبایی و جمال و چه به لحاظ پویائی و منشاء خلاقیت و آفرینش مبتنی بر نگاه دینی و اصول و مبانی آن ریشه در سنت اسلامی داشته است.
- به طورکلی در نظر هنرمندان ایرانی، عناصر تزئینی همچون نقوش گیاهی، نقوش هندسی و اسلیمی ها بیانگر قانونی است که به مستقیم ترین وجه، وحدت در کثرت و کثرت در وحدت را نمودار می سازد و به اصل خویش که همانا معبود یگانه باشد، بر می گردد.
- طرح های هندسی که به نحو بارزی وحدت در کثرت و کثرت در وحدت را نمایش می دهد، همراه با نقوش اسلیمی که نقش ظاهری گیاهی دارد، آن قدر از طبیعت دور می شوند که ثبات را در تغییر نشان می دهند و فضای معنوی خاصی را ابداع می نماید که رجوع به عالم توحید دارد.
- این نقوش و طرح ها که فاقد تعینات نازل ذی جان هستند، آدمی را به واسطه ی صور تنزیهی به فقر ذاتی خویش آشنا می کنند.
- حرکت و عدم تمرکز در گوشه ای از یک فضای تزئینی هندسی، اشاره به وجود خداوند در هر جا و هر مکان و در عین حال لامکانی ذات حق می نماید.
- بدین ترتیب است که نقوش هندسی و اسلیمی جلوه های جمال را از پرده ی اختصاص به در آورده و در معرض نظرها قرار می دهد، چون جمال جلوه ذات باریتعالی، همه زمانی و همه مکانی است.
- این نقوش نیز همه مکانی شده اند و با آنکه قرن هاست در مساجد و مقابر و سایر ابنیه ی اسلامی حضور دارند، همان احساس و حظی را در انسان های قرن حاضر ایجاد می کنند که در انسان های همزمان با ساختن آن مساجد و مقابر ایجاد می کردند.
- در اسلیمی، به علت تداوم، بافتی نامحدود منحل و مضمحل می شود و ممتد و پیاپی بدون اینکه سکونی ابدی ایجاد کند، صورت هایی کلی از انسجام اجزاء کوچکتر می سازد و پس از آن در پی کشفی جدید ( وحدتی نو ) و ماهیتی تازه تر به حرکت ادامه داده و سرزندگی و شور و وجد ناشی از چنین مکاشفه ای را در دل می پروراند.
- روان آنچنان که امواجی تابناك و فروزان و برگ های لرزان از وزش باد را می نگرد، از متعلقات درونیش، یعنی احتمام شهوت و هوی، می رهد و با اهتزاز در خود، در حالت ناب بود و وجود، مستغرق می شود.
- اگر به لحاظ تجسمی، در پی خلق یک اثر تجسمی نقش هندسی پویایی برآئیم؛ در ابتدای امر با زمینه ی هندسی سرشار از حرکت و پویائی خط و نقطه مواجه هستیم که در صورت عدم تعادل فکری و ثبات تجسم عینی به هیج روی نقش مورد نظر هویدا نمی شود.
- گویی در حالتی خلسه وار درك و وصل به قدرت لایزال را جستجو میکنی، آن سان که در مقام صوفی گری و رقص صوفیانه با تمرکز بر حرکتی منسجم در تلاطم زوایا واوهام فکری، خطی مشخص را دنبال کرده و هیچ گونه آزارجسمی را به لحاظ وصل شدن به عالمی فرا واقعی درك نکرده و متحمل زجر وآسیبی نمی شوی تا راهیابی و به هدف واصل گردی.
- آنجا که به هدف نزدیک می شوی و آنچه در خور شأن است، پیدا میکنی؛ نمایشی از زیبایی و جذابیت بوده و صورتی از قدرتباریتعالی را مشاهده خواهی کرد.
- نقش های هندسی چه به لحاظ مراتب و مناسک ظهور و بروزش و چه به لحاظ پیام های معنایی و مفهومی خویش، به سنتی وصل می گردد که ریشه در اعماق وجود داشته و از ورای دنیای مادی و صورت های فریبنده، جلوه های اذکار باریتعالی را منعکس می کند.
- نظام حاکم بر نقش های هندسی به لحاظ تجسمی نظم حاکم در ذات مخلوقات احدیت متعال را نمایش می دهد.
- در یک زمینه ی نقش هندسی هر خطی را که می بینی، هم از آن شکل سمت چپ خود و هم از آن شکل سمت راستش می باشد بدون اینکه مطمئناً از آن هر کدام باشد، وجود هر نقش درگرو بود دیگری است و همه ی این کثرات وجود وابسته به یک نقطه بوده و از یک نقطه نشأت می گیرند و دوباره به همان نقطه رجعت می نمایند.
- آن نقطه ی مرکز همان نقطه ی اول پرگاری بوده که بر گستره ی کاغذ یا هر بستری دیگر، دایره ی اول را نقش کرده و سپس تکرار شده و زمینه ی نقش را به وجود آورده است.
- در این تحلیل، تمثیل وار می توان نقطه ی پرگاری که ازپرتو آن همه ی کثرات عالم وجود نقش شده اند را استنباط کرد.
- منشأیی که در صورت های عالم جان دمید و حیات داد و بود همه ی عناصر عالم هستی متکی بر بود آن است.
- به تعبیری دیگر؛ نقوش هندسی تمثیلی از تابش انوار منبع فیاض هستی است که به گونه ای دیگر ( تمثیل وار ) در امتداد خطوط و زوایای موجود که همگی منتهی به شکل مشخص و معمول شمسه می شود، که خود نام این شکل یا گره نیز منبع نور جهانی، خورشید است و بر همه نقاط گستره ی مورد نظر پرتوافکنی می کند، حضور موثر دارد.
- گرایش به سمت نوری که تمثیل وار، نور الهی است و از آن به سوی کثرات وجود بر می گردد.
- این تفکر برگرفته از آن قسمت از عرفان اسلامی است که در قرآن کریم نیز برآن تاکید شده است.
- خداوند خود را نور می داند.
- وجود منشاء و سرچشمه ای چنین پویا که حرکت های گسترده بر پهنه ی نقوش را تغذیه کرده و رد پایش بر تمامی زوایا و گوشه های زمینه ی طرح محسوس بوده و در همه ی نقاط حضور دارد، هماهنگی و هارمونی زیبایی را می نمایاند که چیزی جزء همان معنای تمثیلی وحدت وجود و کثرت موجود نمی باشد.
تمثیلی که بر وجود یک خالق ناظم صحه گذاشته و حضورش را در هر ذره ای به اثبات می رساند و البته درك آن نگاهی نافذ و جان و دلی سرشار از عشق به احدیت متعال را می طلبد.
بهترین و با کیفیت ترین محصولات صنایع دستی را از گالری سره تهیه کنید…
دیدگاه خود را بنویسید