مواردی که در این مقاله بررسی خواهیم کرد:

  • تاریخچه سفال


        • (قسمت اول)
    • سفال چگونه بوجود آمد؛ در چه تاریخچه‌ای، به چه دلیل و به دست چه کسانی؟
      • انقلاب نوسنگی
      • و اما درباره اولین ظروف سفال
      • اولین یافته‌ها؛ تاریخچه سفال

تاریخچه سفال

(قسمت اول)

سفال چگونه بوجود آمد؛ در چه تاریخچه‌ای، به چه دلیل و به دست چه کسانی؟

پی بردن به خاستگاه اختراعات بشر و شکل‌گیری تمدن‌ها بر پایه‌ مستندات و کاوش‌های باستان‌شناسی و سایر علوم شکل می‌گیرد. قاعدتاً با توجه به پیشرفت روزبروز علم باستانشناسی که با کمک تجهیزات سایر علوم نیز بروزرسانی می‌شود. سیر ترتیب یافته‌های بشر و تاریخ‌نگاری نیز دچار تحول می‌شود. پس نزدیک شدن به پاسخ تاریخچه سفال نیز نیازمند لحاظ این سیر تحولات است.

سفال یکی از قدیمی ترین اختراعات بشر است که تولید آن از قبل از دوره نوسنگی آغاز شده است. از قدیمی‌ترین اشیای سرامیکی یافت شده می‌توان به ونوس وستونیکا اشاره کرد Venus of Dolní Věstonice. مجسمه ای کشف شده در جمهوری چک با قدمت 29000-25000 سال قبل از میلاد مسیح. این مجسمه از گل رس پخته شده بر آتش ساخته شده است.

دوران نوسنگی یا عصر حجر متأخر یا نخستین انقلاب کشاورزی دوره‌ای از عصر سنگ است. این دوره تاریخی با انقلاب نوسنگی آغاز و به دو دوره تقسیم می‌شود:

  • نوسنگی پیش ‌از سفال
  • نوسنگی با سفال

این دوره متعلق به دوره پیشاتاریخی است. دوران نوسنگی با آغاز دوران مس‌سنگی (آخرین دورهٔ عصر حجر) در حدود ۴۵۰۰ پ.م. (۶٫۵۰۰ سال پیش) به پایان رسید.

انقلاب نوسنگی

نامی است که در باستان‌شناسی و تاریخ تمدن بر اتخاذ «یک‌جانشینی» و «اهلی کردن» (کشاورزی و دامداری) از سوی جوامعی که پیش از آن شکارچی‌های جمع‌آوری کننده بودند گذاشته می‌شود.

و اما درباره اولین ظروف سفال

ظروف سفالی امکان ذخیره سازی ایمن‌تر مواد غذایی را نسبت به سبد یا کیسه‌های مختلف فراهم می‌کند. همچنین از این ظروف می‌توان در پخت و پز استفاده کرد. انسان‌های اولیه از آن زمان که به فکر ذخیرهٔ آب و غذا افتادند و به خاصیت چسبندگی و شکل‌گیری گل رس پی بردند. ازاین‌رو در گذر زمان ظرف‌های سفالی را به شکل‌های گوناگون ساخته‌ند.

در دوران باستان، مردم آب را در سبدهای دستبافت حمل می کردند. در آب‌های جاری، به ویژه رودخانه‌ها، مقداری خاک رس وجود دارد. ممکن است با خشک شدن خاک رس درون سبدها به مرور، قالب داخل سبد به خاک رس شکل می‌داده است. سرانجام، مردم دریافته‌اند که این پوشش‌های سفالی می‌تواند به عنوان ظروفی محکم استفاده شود. آنها گل را جمع می‌کردند، آن را شکل می‌دادند و در زیر آفتاب یا خاکستر آتش گرم می‌پختند، و گاهی آنها را با ابزار ابتدایی تزئین می‌کردند. بدین ترتیب، اولین ظروف سفالی متولد شدند.

اولین یافته‌ها؛ تاریخچه سفال

تصور می شود که اختراع اولین سفال‌ها در منطقه چین و ژاپن حدود 18000 سال پیش آغاز شده است. اما اخیراً تکه‌های سفالی شکسته از غاری در چین را قدمت‌گذاری کرده اند. این یافته‌ها مربوط به حدود 20،000 سال پیش، زمان آخرین عصر یخبندان است. علائم سوختگی بر روی بسیاری از قطعات سفالی حاکی از آن است که از ظروف سفالی در پخت و پز استفاده می‌شده است.

لایه‌هایی که در آن قطعات سفالی پیدا شد، همچنین حاوی مقدار زیادی پوسته صدف و حلزون بود. این موضوع به وضوح نشان دهنده غذای محبوب در آن زمان بوده است.

بررسی‌های انجام شده در این غار نشان می دهد که ظروف سفالی توسط شکارچی‌های جمع‌آوری کننده تولید می شدند. که در پایان آخرین عصر یخبندان شکار می کردند و در جوامعی معدود دورهم جمع می‌شدند. تاریخ اولیه نشان می دهد که ظروف سفالی ابتدا 10 هزار سال یا بیشتر قبل از ظهور عصر کشاورزی ساخته و استفاده شده اند.

همچنین ظروف سفالی که در جیانگشی چین یافته شده است، قدمت آن به 18000 سال قبل از میلاد برمی‌گردد. آثار سفالین اوایل عصر نوسنگی و پیش از نوسنگی در جیمون ژاپن حدود 12500 سال پیش و در خاور دور روسیه 16000 سال قبل شکل گرفته‌اند. در صحرای جنوب آفریقا 11500 سال پیش و آمریکای جنوبی 9000-10000 سال قبل شکل یافتند. سفال خاورمیانه و ایران در حدود 9000 سال پیش به وجود آمده‌اند.

خواننده گرامی؛ مجله سره شما را به خواندن ادامه این مطلب در قسمت دوم تاریخچه سفال؛ سفال و اختراع خط دعوت می‌کند.