هنرهای صناعی و هنرهای سنتی
از زمانی که بشر خود را شناخت، برای تأمین نیاز‌های اولیه‌ی خود دست به تغییر طبیعت و به عبارتی کار بر روی طبیعت زد، در این مسیر اولین دست ساخته‌های بشر، ابزارآلاتی بودند که برای شکار و دفاع از خود می‌ساخت. یکجانشینی بشر به واسطه‌ی اشتغال به کشاورزی و دامداری، منجر شد تا آدمی به فکر ساخت فرآورده‌های متنوع از نظر کارایی و چشم گیر از نظر زیبایی شناختی بیفتد، بنابراین روستا‌های کوچک اولیه، نخستین زادگاه صنایع دستی محسوب می‌شوند.
با پیشرفت فنون و رشد تمدن‌ها صنایع دستی نیز رشد روزافزونی به خود گرفت. صنایع دستی و یا هنرهای صناعی به دلایل مختلف از مهمترین محصولات تولیدی هر کشوری است، این محصولات دارای هر دو کاربرد تزئینی و استفاده در زندگی روزمره هستند که به روش‌های سنتی ساخته می‌شوند.
هنر دیرینه سفالگری
صنایع دستی شاخص‌ترین و اصیل‌ترین جلوهگاه تاریخ و تمدن کهن ایران و فرهنگ و هنر ناب ایرانی می‌باشد و می‌دانیم که ایران یکی از مهمترین قطب‌های هنرهای صناعی در جهان به شمار می‌آید. صنایع دستی ایران دارای طیف گسترده‌ای از رشته‌ها و محصولات گوناگون است.
بافته‌های داری، دست بافته‌های دستگاهی، رودوزی‌های سنتی، هنرهای فلزی، میناسازی، سفالگری، آبگینه، هنرهای مرتبط با چوب، هنرهای مرتبط با سنگ، نگارگری، چاپ‌های سنتی، حصیربافی، رنگ‌سازی سنتی، نمد مالی، پوستین دوزی، آثار چرمی و رنگرزی سنتی از رشته‌های اصلی صنایع دستی ایران به شمار می‌روند.
بخوانید: تاریخچه میناکاری در ایران
هرچند تمامی محصولات صنایع دستی مخاطبین خاص خود را دارند، اما از این بین می‌توان گفت که فرش‌های دستبافت و گلیم، ظروف شیشه‌ای و مسی، سفال و سرامیک، صنایع دستی مرتبط با چوب، زیورآلات، قلاب دوزی، سرمه دوزی و سوزن دوزی بلوچ از پرطرفدارترین محصولات صنایع دستی ایران محسوب می‌شوند.
سفال لعاب برجسته _ هنر میناکاری همدان
تعاریف گوناگون صنایع دستی
- هنرهای صناعی (صنایع دستی) بخشی از هنرهای سنتی است که حقیقت متعالی هنر را با فنون و مهارت های صنعتی متناسب آمیخته و با قابلیت تکثیر در متن زندگی فردی و جمعی عرضه کرده است
- صنایع دستی ایران مجموعه ی وسیعی از رشته ها و صنایع بدیع است که با محوریت هنر و ذوق زیباشناختی و خلاقیت اقوام ایرانی و با بهره گیری و با کاربری در زندگی مردم، تولید گردیده و از قدمتی به تاریخ کهن ایران برخوردار است.
- صنایع دستی به محصولاتی اطلاق می گردد که کاملا توسط ” دست ” یا ” دست و ابزار ” تولید می گردد. با استفاده از ابزار مکانیکی مادامی که نقش و کار دست به عنوان مهمترین و اصلی‌ترین عامل تولید باقی بماند، بلامانع می باشد.
- صنایع دستی مجموعه‌ای از دست ساخته ها را شامل می گردد که با استفاده از مواد اولیه ی طبیعی و بومی به کمک دست و ابزار ساخته می شود؛ این دست ساخته ها متاثر از سابقه ی تاریخی، ویژگی های فرهنگی، ویژگی های جغرافیایی مکان تولید، عادات اجتماعی، باورهای سنتی، معیارهای زیبایی شناختی بومی و ملی و نیز ذوق هنری و خلاقیت فردی سازنده ی اثر است.
- صنایع دستی از نگاه سازمان یونسکو عبارتند از: محصولاتی که تماما با دست و یا به کمک ابزار ساخته شده اند. می بایست مهم ترین بخش در تولید محصول تمام شده، کار دست صنعتگر باشد. استفاده از ابزار مکانیکی مجاز است. صنایع دستی از مواد خام و به تعداد نامحدود ساخته می شوند. این محصولات ممکن است ابزاری، زیبایی شناختی، هنری، خلاقانه، دارای بار فرهنگی، تزئینی، کاربردی، سنتی و یا از لحاظ مذهبی و اجتماعی نمادین و مهم باشند.
- گروه هنرهای سنتی فرهنگستان هنر، واژه ی ” هنرهای صناعی ” را گویاتر و کامل تر از واژه ی ” صنایع دستی ” می داند و پس از ارائه ی تعریفی از هنرهای کامل تر از واژه ی سنتی، برای هنرهای صناعی به عنوان زیرمجموعه ی مهمی از هنرهای سنتی تعریف زیر را نیز ارائه داده است:
- هنرهای سنتی: با منشأ گرفتن از مبدأ واحد، محمل سیر و سلوکی فردی است که از طریق دریافت شهودی بر مبنای آدابی معنوی و به شیوه ی استاد و شاگردی انتقال می یابد و صورتی از تجلیات گوناگون زیبایی حقیقی را متناسب با شرایط زمانی و مکانی در اثر هنری متعین می سازد.
- هنرهای صناعی (صنایع دستی): بخشی از هنرهای سنتی است که با بهره گیری از فنون و مهارت های متناسب و با قابلیت تکثیر غیرماشینی در متن زندگی فردی و جمعی عرضه می شود.
ویژگی‌های عمومی صنایع دستی
سازمان جهانی مالکیت معنوی ویژگی‌های عمومی صنایع دستی را به شرح زیر بیان می‌کند:
- بکارگیری ابزار ساده در ساخت آن‌ها
- عدم نیاز به دانش فنی پیچیده نسبت به سایر صنایع
- ناهمانندی و عدم تشابه فرآورده‌های تولیدی با یکدیگر
- ریشه گرفتن از فرهنگ، اعتقاد، باور‌ها، آداب و رسوم منطقه
- امکان تأمین بخش عمده‌ی مواد اولیه از منابع داخلی
- قابلیت عرضه به بازار‌های جهانی به عنوان یک محصول فرهنگی و هنری
- کمک به توسعه‌ی صنعت گردشگری و نشر ارزش‌های فرهنگی
- سرمایه‌گذاری کم و کاربری زیاد
- بالا بودن ارزش افزوده‌ی تولید
- قابلیت جنبه‌های کاربردی-تزئینی محصول
- سهولت در ایجاد توسعه و جابه جایی مکان کارگاه ( مراکز تولید )
- سهولت در انتقال تجربیات و دانش فنی تولید
- شاید بتوان جامع‌ترین تعریف ممکن برای صنایع دستی را ترکیبی از تعاریف بالا بدانیم.
زعفران دم‌کن سنگی _ هنر خراطی سنگ خراسان
به طور کلی می‌توان گفت که هنرهای صناعی و یا صنایع دستی شاخه‌هایی از هنرهای سنتی هر کشور است که یک یا چند و یا تمامی مراحل ساخت آن به وسیله‌ی دست صورت گرفته و مواد اولیه‌ی آن به صورت بومی تهیه می‌شود. به دلیل عدم استفاده از ماشین آلات سنگین صنعتی، هر کالای تولیدی در این حیطه با دیگری متفاوت بوده و حاصل تلاش دستان یک هنرمند با تولیدات دیگری یکسان نیست.
صنایع دستی برخاسته از قدمت فرهنگی و هنری هر خطه و نمادی از آداب و رسوم، سنن، ارزش‌ها و سبک زندگی در آن منطقه است. برای تولید دست ساخته‌های صنایع دستی نیازی به تکنولوژی پیشرفته و دانش فنی کارشناسان خارجی نبوده و دانش تولید آن به صورت بومی و نسل به نسل منتقل می‌گردد.
بخوانید: خاتم‌کاری چیست؟
صنایع دستی به دلیل داشتن ویژگی‌های خاص خود تبدیل به یک هنر- صنعت شده که با سرمایه‌گذاری اندک و سودآوری فراوان در بازار‌های داخلی و خارجی همراه است. اما بجز منافع مالی یکی از افتخارات هر ملت و کشوری، صنایع بومی و دستی آن کشور است، چرا که این صنعت و به عبارتی این هنر – صنعتِ بی‌بدیل و بی‌رقیب، حاصل ذوق، هنر، سلیقه، ابتکار و خلاقیت هنرمندان و صنعتگران عزیزی است که صبورانه آداب، سنن و رسوم و در یک کلام پیام فرهنگی نسل‌ها را در محصولات تولیدی‌شان متجلی کرده و از آن پاسداری می‌نماید.
ترمه‌دوزی از صنایع دستی کهن ایرانی
ویژگی‌های ارزنده دیگری که در این گونه صنایع موجودند از قبیل:
ملی، غیر وابسته، قابلیت ایجاد و توسعه در کلیه مناطق شهری، روستایی و عشایری، عدم نیاز به کارشناسان خارجی، دسترسی آسان به مواد اولیه و ابزار کار مختصر و ارزان، ارزش افزوده بالا، عدم نیاز به سرمایه‌گذاری زیاد، بستر ساز صنعت گردشگری، عدم آثار مخرب زیست محیطی، ایجاد درآمد مکمل، قدرت اشتغال زایی و.. مسئولین و دست اندرکاران را بر آن داشته تا با عزمی جدی زمینه رشد و اعتلای این صنعت را آماده نمایند.
راز ماندگاری صنایع دستی
در واقع صنایع دستی اصلی‌ترین سند هویت تاریخی ملت هاست چرا که بخشی از میراث فرهنگی ماست. ویژگی‌های بارز و انکار ناپذیر این هنر – صنعت باعث شده که تمامی کشور‌ها، چه کشور‌های در حال توسعه و یا کشور‌های پیشرفته ناگزیر از لحاظ نمودن نقش این صنعت در برنامه‌های اقتصادی اجتماعی خود باشند.
ظروف فیروزه‌کوبی اصفهان
تمدن چند هزار ساله ایران، میراث ماندگار بسیاری برای ما، مردم امروز این کشور کهن به یادگار گذاشته که مجموعه این میراث، هویت تاریخی و ملی ما را تشکیل می‌دهد. این میراث، مظاهر و جلوه‌های متنوع و متعددی دارد که هر یک از آن‌ها به نحوی، گذشته درخشان و تمدن باستانی این مرز و بوم را بازگو می‌کند. یکی از این مظاهر که در شاخه‌های متنوعی خودنمایی می‌کند و بازگو‌کننده‌ی هویت و ذوق و هنر ایرانیان است، صنایع دستی است.
بنابراین:
- صنایع دستی از جمله فعالیت‌هایی است که در آن نیرو‌های جسمانی و روحی انسان دارای نقش اساسی است.
- صنایع دستی در شمار صنایع ملی و ناوابسته‌ای است که به هیچ وجه نیازمند کارشناس و متخصص خارجی نیست ومواد اولیه مورد مصرف در آن ساده و به آسانی و ارزانی قابل تأمین است.
- فعالیت در اکثر رشته‌های صنایع دستی محتاج ابزار و وسایل چندان پیچیده و سرمایه زیاد نیست و در واقع ذوق و استعداد و مهارت صنعتگر اصلی‌ترین و مهمترین عامل تولید به حساب می‌آید.
- صنایع دستی، خصوصاً در مناطق روستایی یکی از عوامل مکمل اقتصاد کشاورزی بوده و مانع مهاجرت‌های دایمی یا فصلی آن‌ها می‌شود.
- صنایع دستی بازتابی از تاریخ وتمدن هر قوم و ملت بوده و می‌تواند نقش مؤثری در زمینه تبادل و انتشار فرهنگ‌ها و سنن مناطق مختلف کشور باشد.
- صنایع دستی به مجموعه‌ای از هنر یا صنعت‌ها گفته می‌شود که بطور کلی عمده با استفاده از مواد اولیه بومی کشاورزی و انجام قسمتی از مراحل اساسی تولید به کمک دست و ابزار دستی ساخته می‌شود که در آن ذوق هنری و خلاقیت فکری صنعتگر تجلی یافته و همین وجه تمایز آن با تولیدات ماشینی یا کارخانه‌ای است.
میناکاری مس از صنایع دستی اصیل اصفهان
جمع بندی
محصولات صنایع دستی ایرانی علاوه بر کاربردی بودن میراث‌دار تمدن چند هزار ساله این آب و خاک هستند و حضورشان در محیط منزل و یا کار نشان از احترام و ارزش به بعد معنوی و غیرمادی این آثار هنری است. محصولات گوناگونی از هنر دست استادکاران ایرانی در فروشگاه سره گالری تقدیم شما دوستداران فرهنگ و هنر ایرانی می‌شود و شما می‌توانید برای خرید صنایع دستی اصیل و باکیفیت ایرانی به فروشگاه ما سر بزنید.
دیدگاه خود را بنویسید