نماد سرو در هنرهای سنتی

نماد و نقش سرو

درخت سرو نام درختی است معروف و مشهور که سه گونه دارد:
یکی سرو آزاد، دیگری سرو سُهی و سوم سرو ناز ، و عربان سرو را شجرةالحیة می‌گویند.
سرو ناز که شاخ هایش متمایل است ، سرو آزاد که شاخ هایش راست رسته باشد و سرو سُهی که دو شاخش راست رسته باشد.

انواع درخت سرو به ترتیب سرو ناز، سرو آزاد و سرو سهی.

نمونه کاربرد سرو در شعر فارسی

گرت ز دست برآید چو نخل باش کریم     ورت زدست نیاید چو سرو باش آزاد
سعدی
سرو شو از بند خود آزاد باششمع شو از خوردن خود شاد باش
نظامی
در ره دین چو نی کمربربند      تا سرآمد شوی چو سرو بلند
نظامی
یکی سرو بد سبز و برگش گشن     برو شاخ چون رزمگاه پشن
فردوسی

صفات سرو

از صفات مورد استفاده برای سرو در ادبیات فارسی به موارد زیر می‌توان اشاره کرد :
راستین، بلند، سرفراز، سرکش تازه، جوان، جوانه، نوخاسته، سایه دست، پابرجای، پایدار، بستانی، بوستان آرای.

سرو نماد معشوق

گاهی در آثار ادبیات فارسی از سرو به عنوان نماد معشوق استفاده شده است که در این صورت به عبارات زیر تعریف شده است:
موزون، سیمین، سیم اندام، بهاراندام، گل اندام، لاله رنگ، سمن بار، سهی بالا، صنوبرخرام، طوبی خرام، خوشخرام، پریشان خرام، قیامت خرام.

انواع سرو در ادبیات فارسی

سرو آزاد: 

سروی که شاخه هایش راست باشد. سروی که راست رود و آن را به این اعتبار آزاد گفته اند که از قید کجی و ناراستی و پیوستن به شاخ دیگر فارغ است و بعضی گویند هر درختی که میوه ندهد آن را آزاد خوانند، چون سرو میوه ندهد آن را آزاد خوانند و جمعی گفته اند هر درختی را کمالی و زوالی هست، چنانکه گاهی پربرگ و تازه است و گاهی پژمرده و بی برگ و سرو را هیچ یک از آنها نیستو همه وقت سبز و تازه است و از این علت ها فارغ و این صفت آزادگان است، بدین جهت آزاد باشد.
چو رستم بپیمود بالای هشت     بسان یکی سرو آزاد گشت
فردوسی
چو هولک بر دو چشم دلبر افتاد     درون آمد ز پا آن سرو آزاد
اسدی
غمش بر غم فزود آن سرو آزاد     دل خود را بدست سیل غم داد
نظامی

سرو خرامان:

یکی بخرام در بستان که تا سرو روان بینی
دلت بگرفت در خانه برون آ تا جهان بینی
خاقانی
فرودآمد رقیبان رانشان داد
درون شد باغ را سرو روان داد
نظامی

سرو سُهی:

سروی باشد دوشاخ و شاخ‌های آن راست می باشد، سهی به معنی راست آمده است. سروی که دو شاخش راست رسته باشد.
تا بو که یابم آگهی از سایه سرو سُهی
گلبانگ عشق از هر طرف بر خوش خرامی میزنم
حافظ

نماد ملت‌ها

اگر با تاریخ و فرهنگ کشور ها آشنا باشیم و یا دست کم به بعضی از پرچم ها نگاه کرده باشیم، دیده ایم که ملتها هر کدام نماد مخصوص به خود دارند، مثلا:
یک کشور مثل لبنان درخت سدر و کشور دیگری با برگ درخت دیگری با یک حیوان نماد خود را مشخص نموده است .برخی کشورها هم هستند که نماد خود را به پرچم نبرده اند، ولی برای آنها محترم است، از این نظر تقریبا برای همه ملت ها میتوان یک نماد ملی به حساب آورد که از آن میان برخی حیوان وبرخی دیگر گیاه و جماد هستند.

خوشبوکننده هوا النا رایحه کاج و سرو

رایحه‌ای جذاب و پرطرفدار

خرید

نماد ملی ایرانیان سرو است؛

شاید در نگاره های تخت جمشید بارها به این نشان برخورد کرده اید و علت آن را خواسته اید و یا اینکه این نام در ادبیات ایرانی و فرهنگ دینی مورد توجه بوده است، برای شما جالب توجه بوده است.
آیا تاکنون از خود پرسیده اید که چرا سرو؟ و یا این سرو چه ویژگی دارد که با ملت ایران همخوان بوده است؟
واقعیت این است که در میان تمام جهانیان، ایرانی ها با ذوق و سلیقه ی ویژه ای این نماد را انتخاب کرده و الحق که بهترین انتخاب را داشته اند.درخت سرو زیباترین خوش قامت ترین درخت است که بار هم نمی دهد و از تعلق آزاد است، از این رو آن را نماد آزادگی هم خوانده اند، این عنوان در ادبیات فارسی مورد استفاده است.این درخت همچنین همیشه سبز است و هیچگاه خزان ندارد و نشان می دهد که ایرانی همیشه خرم و شاد است.

سرو نماد چیست؟

سرو در کنار ویژگی های دیگرش، مقاومت خوبی در برابر خشکسالی دارد؛ ولی مهمتر از آن این که در برابر توفان ها سخت مقاومت می کند .سخت ترین توفان درختان دیگر را می شکند، اما سرو تا روی زمین خم میشود، اما هرگز کمرش نمی شکند .این امر برای ایرانیانی که در برابر یورش اقوام مهاجم تسلیم شده ولی ماهیت خود را رها نکرده اند، مثال خوبی است. از اینها گذشته؛ دیر پایی و عمر دراز سرو و مقاومت آن در برابر آفات هم مهم است .

زرتشت و کاشت سرو

معروف است که زرتشت دو درخت سرو کاشت که یکی در فریومد و دیگری در کاشمر بود. سرو کاشمر را متوکل عباسی از سر بغض برید و به خواهش زردشتیان توجه نکرد .او میخواست از تنه آن کاخی در بغداد برای خود بسازد، ولی پیش از آن، فرشته مرگ زود تر از درخت به بغداد رسید و متوکل را به جهنم برد.امروزه اما درخت سرو هزار ساله ای در ابرکوه پابر جاست که مورد عنایت اهالی است و در میراث فرهنگی نیز ثبت شده است. در فرهنگ ایران باستان هم، سرو نشان اهورا مزدا و نیلوفر نماد آناهیتا است.بنابراین کاشت درخت مقدس است و دایر کردن پردیس  ( فردوس ) مقدس بوده است.البته آن نخلی هم که امروزه در بخشهای مرکزی ایران به هنگام عزای امام حسینع بلند می کنند، شکلی از سرو است که سخن در اطراف آن فراوان است و جای تحقیق دارد.

ایرانیان همه ساله در روز خور، با خدای خود پیمان می بستند که تا سال دیگر یک سرو خواهند کاشت، زیرا سرو نماد مقاومت در برابر سرما هم بود.درخت سرو در فرهنگ ایران جایگاه ویژه ای دارد و از هزاران سال پیش تاکنون مورد علاقه ایرانیان بوده است و گرامیداشت درخت سرو در فرهنگ ایران با گسترش آیین مهر در ایران کهن در پیوند است.در هزاره های دور، نیاکان ما که در طبیعت و با طبیعت زندگی می کردند، پس از مشاهده خورشید و ماه و ستارگان و تجربه تغییرات طبیعی فصول و کوتاهی و بلندی روز و شب، فعالیت های روزانه خود را بر بنیان این پدیده های طبیعی و دگرگونی های آنها تنظیم کردند و از آنها بهره های فراوان بردند.

نقش و نماد در هنرهای سنتی

آیین مهر

آیین مهر در ایران و بسیاری از کشورهای جهان، هزاران سال پایدار ماند و پیروان فراوان یافت، چنانکه در سده اول پیش از میلاد، این آیین توسط رومی ها در سراسر قاره اروپا، غرب و شمال آفریقا و آسیای کوچک و پیرامون دریای سیاه منتشر شد و طی پنج سده در بخش بزرگی از جهان گسترش یافت. به نظر می رسد که آیین مهر را می توان " مادر همه آیین ها " دانست و هنوز نیز بسیاری از نماد ها و سنت های این آیین کهن به صورت های گوناگون در باورها و سنت های پیروان آیین های دیگر در میان ایرانیان و دیگر ملت های جهان، زنده مانده است.

در باور پیروان آیین مهر، سرو درختی است که ویژه خورشید و زایش مهر است؛ درختی که همیشه سبز و باطراوت است و در برابر سردی و تاریکی پایداری می کند. از این روی سرو نماد مهر تابان و زندگی بخش و نشانه نامیرایی و آزادگی و پایداری در برابر نیروهای مرگ آور بود. به همین دلیل در شب زایش مهر، آن را می آراستند و هدایایی در پایش می نهادند و با خود پیمان می بستند که برای سال دیگر نیز سرو همیشه سبز دیگری بنشانند.

بر بنیان باورهای مهری، نیاکان مان نام هایی چون " سرو ناز " را بر فرزندان خود می نهادند و در هنگام زایش فرزندان شان به جای قربانی کردن، به نام نوزاد درخت سروی می کاشتند تا سرو آزاد و فرزندشان باهم بزرگ شوند و زندگی سبز و سرنوشتی روشن داشته باشند. نزد مهربانان، درخت سرو با صفاتی چون آزاد، راستین، بلند، سرفراز، سرکش، تازه، جوان، جوانه، نوخاسته، سایه دست، سایه گستر، سهی، پابرجای، پادرگل، پایدار، چمن زاد، بستانی و بوستان آرای شناخته شد. درخت سرو از هزاران سال پیش در ایران کاشت می شده و یکی از نمونه های کهنسال این درخت، سرو کاشمر بوده است که بنا به قول مشهور به دست زرتشت کاشته شده بود.

اکنون نیز نمونه های کهنسال دیگری از درخت سرو در برخی از نقاط ایران همچنان استوار است که مهم تر از همه سرو کهنسال چند هزارساله در شهر ابرکوه یزد است که کهنسال ترین سرو جهان به شمار می رود. به هر روی، خوشبختانه درخت سرو در ایران و همه کشورهای جهان در دسترس ایرانیان است و حتی در کشورهای سردسیر با اندک تلاشی می توان آن را در گلخانه کاشت و نگهداری کرد و در جشن یلدا استفاده کرد.

سرو کاشمر و سرو ابرکوه

جمع بندی

درخت سرو از دیرباز تاکنون عضوی ثابت و جدانشدنی از باغهای بهشت گونه ایرانی است که یادگار آن باغ‌های بهشتی، هنوز روی سنگ نگاره های شهر پارسه و آثار برجای مانده از نیایشگاه‌های مهری و نقش‌های ابریشمی قالی های باغی ایرانی و بسیاری دیگر از آثار هنری و صنایع دستی دوره های مختلف تاریخی از گبه و گلیم و ترمه گرفته تا مینیاتور و کاشی کاری در بناهای مختلف برجای مانده است.

امروزه در سراسر ایران و در همه فصول سال، می توان نهال های گلدانی گونه های مختلف سرو را با بهای مناسب از گلخانه ها تهیه کرد و لازم به یادآوری نیست که دوستداران فرهنگ ایران و آیین مهر که از پاسداران زمین و محیط زیست نیز هستند، از آسیب رساندن به این درختان همیشه سبز و یادگاران کهن فرهنگ ایران زمین پرهیز می کنند.